- [email protected]
- 08508116629
Diz Kapağı Çıkığı Nedir, Belirtileri Nelerdir?
Diz kapağı veya patella, diz ekleminin önünü koruyan üçgen biçimli bir kemik parçasıdır. Ayak sabitken bacak aniden yön değiştirdiğinde diz kapağında büyük baskı oluşur. Bu durum diz kapağının yerinden çıkmasına neden olabilir. Çoğu durumda, çıkık dizin dışına doğrudur. Ergenlik döneminde yaklaşık olarak her 100.000 kişinin 29’unda görülen diz kapağı çıkığı, genel toplumda ise nüfusun yaklaşık 100.000’de 6’sını etkiler.
Tıp literatüründe patella çıkığı olarak tanımlanan diz kapağı çıkığı, özellikle genç sporcularda sık görülür. Diz kapağı çıkığı dislokasyon yani tam çıkık şeklinde olabileceği gibi subluksasyon ya da farklı bir deyişle yarı çıkık şeklinde meydana gelebilir. Çıkıkların çoğu lateralde (dışarıda) meydana gelir. Bu tip yaralanmalar şiddetli ağrı ve şişliğe yol açar. Diz kapağı çıkığının ardından ilk müdahale, diz kapağını troklear oluğa (diz kapağının alt tarafında bulunan oluk) yerleştirmek olmalıdır. Bu çoğu zaman ya oyun alanındayken ya da acil serviste kişi dizini muayene için uzattığında kendiliğinden olur. Diz kapağının çıkmasıyla birlikte bölgede yer alan diğer dokular da bu durumdan etkilenebilir. Diğer tüm eklemlerde olduğu gibi, eklemin yerinden çıkması ancak bağ kopması ya da yırtılması ile meydana gelir. Diz kapağı çıkığında ise yaygın olarak diz kapağını yerinde tutan bağlar yırtılır. Diz kapağı çıkığı durumunda, diz kapağı genellikle yana doğru kayar. Bu nedenle en sık yaralanma, dizin iç kısmındaki bağlarda meydana gelir. Bu bağların yırtılması, iyileşme potansiyelleri nedeniyle çok büyük bir endişe kaynağı değildir. Ancak diz kapağının yer değiştirmesi sırasında diz kapağından veya bölgede yer alan diğer kıkırdak ve kemiklerden kopan küçük parçaların bölgeden uzaklaştırılması önemlidir. Diz kapağı çıkığının tanı ve tedavi yöntemlerine geçmeden önce sıklıkla merak edilen “Diz kapağı çıkması nedir?” sorusunu yanıtlamak gerekir.
Vücutta bulunan en güçlü eklemlerden biri olan diz, uyluk kemiği ile kaval kemiği (tibia) arasındaki eklemdir. Diz eklemi, bir menteşe gibi hareket ederek bacağın ileri geri hareketlerinin yapılmasına olanak tanır. Diz kapağı ise dizin ön kısmında bulunan ve bir kalkan gibi eklemi, bağları ve tendonları koruyan kemiktir. Diz ekleminde bulunan bağ ya da tendonların zedelenmesi durumunda diz kapağı bulunduğu yerden çıkabilir. Diz kapağının alt kısmında, diz kapağının ileri ve geri yöne kayabilmesi için küçük bir oluk bulunur. Diz kapağının bu oluğun tamamen dışına çıkması, tam diz kapağı çıkması olarak tanımlanır. Oluğun kısmen dışına çıkması durumunda ise kısmi diz kapağı çıkığı olarak tanımlanabilen subluksasyon meydana gelir. Tüm diz yaralanmalarının yaklaşık olarak %1’ini oluşturan diz kapağı çıkığının nadir görülen bir durum olduğu söylenebilir. Genellikle genç sporcularda meydana gelen diz kapağı çıkığı, erkeklere kıyasla kadınlarda daha yaygındır.
Dizin ön kısmına oturan patella (diz kapağı), uyluk kemiğinin (femur) ucunda oluğundan çıkıp diz ekleminin dışına oturduğunda diz kapağı çıkığı oluşur. Bu, destekleyici bağların ve tendonların gerilmesine veya yırtılmasına neden olabilir. Normalde, bacak büküldüğünde veya düzeltildiğinde diz kapağı, eklemde yer alan bir oluk üzerinde yumuşak bir şekilde kayar. Ancak diz kapağı yerinden çıkmışsa bacak bükülemeyebilir veya düzeltilemeyebilir. Diz kapağı çıkığı, iyileşmesi yaklaşık 6 hafta sürebilen yaygın bir yaralanmadır. Diz kapağı bir kez yerinden çıktıysa, gelecekte tekrar çıkma olasılığı yüksektir.
Diz kapağı eklemden ilk kez çıktığında, diz kapağını yerinde tutan bağlar yırtılır. En önemli yırtık, medial patellofemoral ligament (MPFL) yapısında meydana gelir. Bu bağ, diz kapağını dizin iç (medial) kısmına sabitler. Diz kapağı çıkığı meydana geldiğinde, MPFL aşırı gerilebilir ya da yırtılabilir. MPFL bir kez yırtıldıktan sonra iyileşse de eskisi gibi gergin olmayabilir. Bunun sonucunda diz kapağı daha sonra tekrar yerinden çıkabilir. Bu nedenle, bir kez diz kapağı çıkan bireylerde tekrarlayan diz kapağı çıkıkları görülebilir.
Diz kapağı çıkığı ya da tıp dilindeki adıyla patellar dislocation, tıbbi açıdan bir acil durumdur. Acil tedavi ile diz ekleminin daha fazla hasarlanması önlenebilir. Diz kapağı çıkığının en belirgin semptomları, dizin görünümünde değişiklik ve şiddetli ağrıdır. Bu noktada tıbbi yardım alırken yaralı dize ağırlık vermemek, üzerinde yürümemek çok önemlidir. Tam diz kapağı çıkığının belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
Diz kapağının kısmen çıktığı vakalarda ise şu belirtiler görülebilir:
Kısmi veya tam çıkık belirtileri olan herkes mutlaka acil servise başvurmalıdır. Diz kapağı kendi kendine yerine kaysa bile ortopedi hekimi, dizdeki diğer yapıların doğru şekilde hizalandığından ve hasar görmediğinden emin olunmasını sağlar. Bu aşamada sıklıkla merak edilen sorulardan biri de “Diz çıkığı neden olur?” şeklindedir.
Normal diz yapısına sahip kişilerde diz kapağı çıkığı, genellikle diz üzerine doğrudan bir darbe veya düşme sonucu meydana gelir. Bu durum futbol gibi düşme riski içeren sporlarda daha yaygındır. Bazı vakalarda ise diz kapağı çıkığı, temas olmadan da meydana gelebilir. Bir cismi, sert bir şekilde sallarken de diz kapağı yerinden çıkabilir. Ek olarak ayağın sabit olduğu ancak vücudun dönme hareketini tamamlamadığı durumlarda da diz kapağı çıkığı oluşabilir. Kas dengesizliği, aşırı rotasyon, bağ gücü ve/veya bütünlüğü gibi etkenler de diz kapağı çıkığına neden olabilir. Çıkığın nedenini belirlemek ve tekrarını önlemek için bu değerlendirmelerin yapılması önemlidir.
Diz çıkığı belirtileri ile ortopedi uzmanına başvurulduğunda hekim fizik muayene ile kolayca tanı koyabilir. Ancak hekim, gerekli vakalarda diz röntgeni ve MR gibi radyolojik görüntüleme tetkikleri isteyebilir. Görüntüleme yöntemleri sayesinde herhangi bir kırık varlığı, eklem travması ve bağ yırtıkları gibi pek çok farklı doku kontrol edilir. Farklı bir deyişle röntgen ve MR sayesinde hekim, tüm diz dokularını kontrol eder. Elde edilen bulgular eşliğinde tedavi yaklaşımı belirlenir.
Diz çıkığı tedavisi, diz çıkığının şiddetine, diğer dokularda meydana gelen zedelenmeye ve kişinin genel sağlık durumuna bağlı olarak farklı şekillerde yapılabilir. Bazı vakalarda immobilizasyon için alçı önerilebilir. Bu yöntemde yaklaşık 3 hafta boyunca diz kapağı hareket ettirilmez ve bacağa ağırlık verilmez. Alçının çıkarılmasının ardından kas gücünün kazanılması ve hareket açıklığının artırılması için fizik tedavi yöntemlerine başvurulur. Bu durumda iyileşme, yaklaşık 3 ila 6 hafta kadar sürebilir. Diz kapağı çıkığına eşlik eden kırık, çatlak ya da kıkırdak hasarı gibi ek rahatsızlıklar varsa cerrahi müdahale gerekebilir. Çoğunlukla artroskopik yöntemle uygulanan diz çıkığı ameliyatı, halk arasında diz çıkığı kapalı ameliyatı olarak da bilinir. Diz çıkığı ameliyatı, tekrarlayan diz çıkığı vakalarının oluşma riskini de önemli ölçüde azaltır.
Eğer sizde ya da bir yakınınızda diz kapağı çıkığı olduğunu düşünüyorsanız bir ortopedi doktoruna muayene olmayı ihmal etmeyin.
